|
|
|
|
|
W wojnach napoleońskich w latach 1805-09 Szwecja brała udział w III koalicji antyfrancuskiej, a w 1808 prowadziła wojnę z Rosją, zakończoną w 1809 pokojem we Fredrikshamm, w wyniku którego straciła Finlandię - wywołało to bunt grupy oficerów i detronizację Gustawa IV Adolfa. W latach 1809-18 panował Karol XIII. W 1810 Szwecja przystąpiła do blokady kontynentalnej Anglii. Jean Bernadotte, marszałek Francji, został adoptowany przez Karola XIII i wybrany przez sejm stanowy następcą tronu - później rządził jako Karol XIV, założyciel dynastii Bernadottów. W 1812 Szwecja zawarła sojusz z Rosją, w latach 1813-14 wystąpiła przeciwko Danii i w wyniku pokoju kilońskiego w 1814 otrzymała Norwegię, jako rekompensatę za utratę Finlandii. Norwegia weszła w skład Szwecji na zasadzie unii personalnej. W latach 1818-44 na tronie obu państw zasiadał Jean Baptiste Bernadotte (Karol XIV), potem w latach 1844-59 jego syn Oskar I, a 1859-72 Karol XV. W 1863 Szwecja zawarła sojusz z Danią, co doprowadziło ją na skraj wojny w Prusami. Norwegia usamodzielniła się w 1905 po rozwiązaniu unii przez Storting i plebiscycie (królem został Hakon VII). Neutralność Szwecji ogłoszona została w 1912 roku.
W Szwecji na początku XIX wieku nastąpiła zmiana doktryny obronnej - postanowiono prowadzić obronę w głębi lądu, a nie na długich wybrzeżach. Jedną z twierdz w centrum kraju miał stać się Karslborg, strzegący strategicznego kanału łączącego wschodnie wybrzeże z zachodnim - Kanału Göta (Gockiego). Twierdzę zbudowano przy kanale na półwyspie Wanäs na zachodnim brzegu Jeziora Vättern. Ponadto w kraju rozbudowano przynajmniej cztery twierdze: Karlskrona, Sveaborg, Karlsborg i Boden, a także niewielką twierdzę w pobliżu Sztokholmu Vaxholm. Kanał Göta był broniony nie tylko przez Karlsborg, ale także inne pomniejsze umocnienia nad jeziorem Vättern.
Pomysłodawcą budowy twierdzy w Karlsborgu był Baltazar von Platen, budowniczy Kanału Gockiego. Pomysł został w 1819 zaaprobowany przez pierwszego władcę z dynastii Bernadotte - Karola XIV Jana. Fort Wänas, bo tak do 1831 nazywało się dzieło od 1832 noszące nazwę Karlsborg, rozpoczęto budować w 1820, zaczynając od uciążliwego osuszania terenu i sypania wałów. Prace ziemne, budowa licznych potern i kaponier oraz budynków na obszernym dziedzińcu (magazyny, koszary, szpital, arsenał, warsztaty artyleryjskie) trwały do około 1837 roku. Później poprawiano wały, sypano trawersy itp - rozbudowa twierdzy trwała do końca XIX wieku, a oficjalnie aż do 1909. Otwarcie twierdzy nastąpiło pod koniec lat 60-tych!
W Karlsborgu nie zbudowano całej twierdzy poligonalnej, lecz jedynie bardzo duży fort o narysie nieregularnego wieloboku z kilkoma kaponierami w zatokach kleszczy. Od strony lądu otrzymał poligonalny front z dwiema kaponierami oraz redutę koszarową - potężny, prawie 700-metrowy budynek obronny z trzema wieżami. Od strony północnej na dziedziniec fortu prowadziła Brama Gocka (Götiska Porten) z 1824-25.
Blisko 680-metrowa reduta koszarowa Karlsborgu została zbudowana w latach 1838-66 przez inżynierów szwedzkich wykształconych za granicami. Kariera Johana af Kleena, twórcy reduty, jest przykładem polityki rekrutacyjnej Karola XIV - generał Francs-Sparre spotkał młodego af Kleena na uniwersytecie w Lund i dostrzegł w studencie fizyki cechy przydatne inżynierowi wojskowemu. Generał porucznik Johan af Kleen studiował fortyfikację w wielu krajach, m.in. w Bawarii. W Karlsborgu pracował od 1820 do 1860, rozpoczynając jako młody porucznik, a kończąc jako dowódca szwedzkich fortyfikacji (od 1838 był dowódcą fortu). W projekcie wydać wyraźnie wpływ idei Montalemberta, a szczególnie fortyfikacji zbudowanych wokół Ingolstadt przez Leo von Klenze [1784-1854] (nadwornego architekta Ludwika I Bawarskiego), który w 1828 roku dołączył do ekipy projektującej twierdzę Ingolstadt, a kierowanej przez pułkownika Streitera. W projektach Klenzego, np. w rozwiązaniach zastosowanych w reducie Tilly - jądrze przyczółka mostowego - widać wpływy nie tylko Montalemberta, ale i Dürera. Zewnętrzna fasada reduty Kronborg przypomina działa Klenzego, a wewnętrzna fasadę biblioteki w Monachium (Gärtner). Reduta była w swoim czasie najdłuższym budynkiem ceglanym w Europie, przewidywano uzbrojenie jej w 263 działa, a załogę stanowić miało 1500 żołnierzy. Budynek jest 2-kondygnacyjny (z fosą, podpiwniczony), na jego końcach oraz pośrodku posadowiono trzy okrągłe obronne wieże wyższe o dwie kondygnacje. Od strony wewnętrznej przy wieży środkowej umieszczono kościół, którego pomieszczenie było także przewidywane jako sala obrad parlamentu, gdyby Sztokholm został zajęty, a król, parlament i rząd przeniósł się do Karlsborgu.
Plan i widok ogólny
Ściany zewnętrzne
Elewacje
Götiska Porten
Przekrój
Magazyn ma dziedzińcu fortu
Metalowy (!) łącznik między redutą a jednym z budynków
Wszystkie zdjęcia pochodzą z Internetu, ze strony: Karlsborgs Fästning . Jest też inna strona omawiająca w detalach, rok po roku, budowę fortu (z oryginalnymi ilustracjami, zestawieniem kosztów itp.).
 |
 mariusz@mariwoj.pl |