TWIERDZA KOBLENCJA-EHRENBREITSTEIN
Festung Koblenz-Ehrenbreitstein
Mariusz Wojciechowski 1999

Ehrenbreitstein to główny fort twierdzy, stanowiący zarazem ośrodek całego zespołu innych dzieł mniejszych, tworzących wokół niego jeden z trzech sektorów twierdzy. Umocnienia na płaskowyżu Ehrenbreitstein istniały już przed rokiem 1815, a więc przed rozpoczęciem budowy całej twierdzy. W XVI wieku dwaj specjaliści, Maximilian i Johann Pasqualini zbudowali umocnienia bastionowe, zachowane do dziś jako część nowopruskiego fortu. W wieku XVIII twierdzę rozbudował Balthasar Neumann, barkowy architekt. XIX-wieczna twierdza Ehrenbreitstein to potężna forteca zbudowana na gruzach starej bastionowej, zniszczonej w czasie wojen napoleońskich. Do budowy poligonalnej twierdzy Prusacy przystąpili natychmiast po przejęciu prowincji. Plany sporządzono w 1817 roku, zatwierdzono w roku następnym i niezwłocznie przystąpiono do ich realizacji. Prace ciągnęły się do roku 1828. Dopiero w roku 1830 zakończono jest ostatecznie budową bastionów oraz Frontu Wschodniego. Odnowienie Muhltal Vedette i połączenie jej z rawelinem trwało aż do 1834 roku. Głównym problemem twierdzy położonej na wysokim skalnym masywie było wadliwe zaopatrzenie w wodę. Problem rozwiązano dopiero w 1838 roku budując studnię o trzydziestodwumetrowej głębokości. W roku 1844 wywiercono jeszcze jedną studnię. Twierdza Ehrenbreitstein, nazwana Feste Friedrich Wilhelm, do roku 1818 miała oddzielną komendanturę. Dopiero w tym roku utworzono stanowisko wspólnego komendanta twierdz Koblencja i Ehrenbreitstein.

Główny front północny składa się z dwóch bastionów, z których lewy (Reński) jest właściwie półbastionem. Bastiony te połączone są kurtynowym murem wyposażonym w stanowiska strzeleckie na trzech poziomach. Bastiony, podobnie jak inne części twierdzy tworzące jej rdzeń, od strony dziedzińca prezentują skromną, choć nie pozbawiona dobrego smaku elewację klasycystyczną. Jedynie mur kurtynowy posiada inny wystrój z uwagi na niemożność całkowitego ukrycia galerii strzeleckich. Ciężkie arkadowania i częściowo tylko olicowany mur przypominają zatem o militarnych funkcjach tego muru. Front północny od strony przedpola osłonięty jest silnym, rozbudowanym rawelinem i linią przeciwstraż. Rawelin dwupiętrowy, z charakterystycznie przełamanymi, uskokowo cofniętymi czołami, został od leżących po obu jego stronach przeciwstraży oddzielony wąskimi przesiecznicami z przerzuconymi nad nimi mostami. Rawelin posiada ponadto własny dziedziniec. Przeciwstraże, podobnie jak rawelin dwupiętrowe, posiadają ziemny nasyp z wyprofilowanym przedpiersiem oraz stanowiskami dla dział ze schronami pogotowia. Naturalnie dzieła zewnętrzne są nieco niższe od linii głównej, która jest trzypiętrowa. Poza tym bastiony nie posiadają nasypu ziemnego, zastąpionego silnymi stropami i tarasem z kamiennym przedpiersiem z wyciętymi strzelnicami dla dział. Prawe czoło bastionu Reńskiego i lewe bastionu Lądowego mają długość 70 metrów, kurtyna 60 m, przeciwstraż 100 m, rawelin 200 m, fosa przed bastionami ma szerokość 30 metrów. Pierwszą linią obrony jest kryta droga o szerokości 10-15 metrów z blokhauzami. Z kamiennej przeciwskarpy fosy zewnętrznej wybiega w przedpole (pod przedstokiem) kilkanaście chodników przeciwminowych i nasłuchowych. Przed prawą przeciwstrażą, we wschodniej części przedpola, znajduje się zespół budowli wybiegający w przedpole. Jest to tzw. Długa Linia, czyli dwupiętrowa budowla koszarowa w wewnętrznym dziedzińcem oraz najbardziej wysunięta tzw. Wieża Nienazwana (Turm Ungennant). Jest to trzypiętrowa baszta artyleryjska w typie baszt Montalemberta, na planie podkowy, służąca do ostrzeliwania wschodnich i północnych podejść do twierdzy. Długa linia wyposażona została w strzelnice działowe i karabinowe skierowane na dwie strony, osłania ponadto znajdująca się tam Bramę Polną. Obie te budowle posiadają wąską fosę od strony przedpola. Budowle są połączone ze sobą drewnianymi mostami. Front wschodni twierdzy tworzą dwie długie budowle (zwane Wysokim i Niskim Frontem Wschodnim), dwupiętrowe, ze strzelnicami od strony przedpola. W zatoce utworzonej w miejscu połączenia tych budowli z bastionem Lądowym umieszczono poternę, będącą głównym wjazdem na dziedziniec twierdzy. Brama ta osłaniana jest przez zespół zwany Kamienną Strażnicą. Na południowym końcu Wysokiego Frontu, na jego górnym tarasie, w miejscu w którym uskokowe przesunięcie Niskiego Frontu tworzy tzw. Wielki Trawers, znajduje się kawaliera dowodzenia. W Wielkim Trawersie znajdują się dwie olbrzymie okrągłe sklepione sale, z których jedna była pomieszczeniem końskiego kieratu pompującego wodę. Front południowy utworzony został z wysuniętego "jęzora" Odcinka Południowego i tzw. Fortu Helfenstein. Odcinek Południowy to dwupiętrowa budowla koszarowa z bramą. Fort Helfenstein to podkowaiasta, dwupiętrowa budowla, będąca południowym odpowiednikiem montalembertowskiej Wieży Nienazwanej. Fort Helfenstein mógł ostrzeliwać stok, mosty na Renie i Mozeli, drogę i tory kolejowe w dole. Front zachodni, nadreński, tworzą budowle kaponierowe i kazamatowe baterie z równiami ogniowymi na stoku. O istocie systemu poligonalnego stanowi zastosowanie kaponier. Dwie kaponiery fosy zewnętrznej i jedna fosy wewnętrznej posiadają formy wyodrębnionych trzypiętrowych budowli (jedna z tych kaponier jest jednopiętrowa, ze względu na naturalną obronę jaką stanowi skarpa nadreńska). Druga grupa kaponier to kazamaty w barkach bastionów i czołach rawelinu oraz przeciwstraży. Główną drogą do twierdzy jest tzw. Skalna Droga, bardzo dobrze zabezpieczona. Początkowo pnie się ona w górę po zachodnim stoku wzgórza. Na tym odcinku przegrodzona jest trzema strażnicami i bramą z mostem zwodzonym nad fosą. Wyżej Skalna Droga obiega łukiem Fort Helfenstein i przez następną bramę dochodzi do Odcinka Południowego. Po jego minięciu biegnie dalej wzdłuż Niskiego i Wysokiego Frontu Wschodniego, by wreszcie dotrzeć do Kamiennej Strażnicy i poterną wyjść na główny dziedziniec twierdzy. Od czasu ukończenia twierdzy nieustannie prowadzono naprawy i ulepszenia. W roku 1845 stoczyła się z Odcinka Południowego masa kamieni. 16 tys. kubików gruzu zasypało wieżę schodową i Skalną Drogę; choć ludzie nie ponieśli żadnej szkody, prace przy odgruzowywaniu były bardzo uciążliwe. W roku 1861 zbudowano poterny w rawelinie, w 1963 kamienną piwnicę w Forcie Helfenstein jako dodatkowy magazyn prochowy. Brak odpowiedniej ilości pomieszczeń magazynowych był zresztą mankamentem twierdzy. W latach 1864-67 prowadzono prace porządkowe, budowano nowe magazyny, oczyszczano trawersy i przebudowano tarasowe baterie dla nowych dział. Kiedy w Wersalu zapadła decyzja zlikwidowania twierdzy Koblencja, losy Ehrenbreitstein wisiały na włosku. Jednak dowództwo amerykańskie uznało wartość historyczną twierdzy i zachowało ją. Zniszczenie systemu przeciwmonowego i zamurowanie strzelnic uczyniły twierdzę bezwartościową militarnie. Obecnie twierdza Ehrenbreitstein stanowi unikalny zabytek dziewiętnastowiecznego budownictwa militarnego.


Plan twierdzy w 1890


Część trzecia


Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl