HISTORIA FORTYFIKACJI W XIX WIEKU
Pancerz w fortyfikacjach niemieckich pod koniec XIX i na początku XX wieku.


W historii pancerza niemieckiego szczególną rolę odegrały dwa zakłady: Hermanna Grusona [1821-95] w Buckau koło Magdeburga (głównym konstruktorem zakładów był płk. Maksymilian Schumann) oraz Friedricha [1787-1826] i Alfreda [1812-87] Kruppa w Essen. Zakłady Kruppa powstały w 1811 roku, od 1860 produkowały działa, od 1890 płyty pancerne. W 1893 Gruson został wchłonięty przez Kruppa, jednak zachowano znaną już wówczas markę. Do 1890 elementy pancerne wytwarzano z żeliwa hartowanego (Hartguss), potem ze stali chromowej (Stahl).


Bateria 210mm H.P.T. (wczesny typ 1890-92) - Fort I, Toruń
(zdjęcie: Dariusz Krzyształowski)

Główne rodaje stosowanych w Niemczech pancerzy to:

Ozna-
czenie
LataTypDaneUzbrojenieProdukcjaZastosowanie i uwagi
P.T.(75?) 1875-78 wieża artyleryjska żeliwo hartowane 2 * armata 150mm 6 + eksport W Niemczech (Metz - Fort Kameke 1879, Kolonia - Zwischenwerk IVb, Ingolstadt)
Masowo produkowana na eksport (Włochy, Szwajcaria, Holandia, Rumunia, Austro-Węgry - Fort 38 Skała w twierdzy Kraków), także produkowana licencyjnie w Austrii w hucie w Witkowicach
P.B.St.87 1887 kazamata obserwacyjna artylerii (2 obserwatorów) żeliwo hartowane brak - przyrządy obserwacyjne 28 w fortach Poznania (Fort IV, V, VI), Torunia (6 sztuk - Fort I, II, IV, V, XV), Strassburga i innych twierdz niemieckich
H.P.T.(90?) 1890-92 wieża artyleryjska żeliwo hartowane haubica 210mm 8 + eksport (m.in. Belgia) 8 wież zastosowano w dwóch fortach niemieckich (Metz - 4 wieże w Forcie Wschodnim, Toruń - 4 wieże w Forcie Buchta), produkowano sporo na eksport, m.in. do Belgii, gdzie Brialmont zastosował je w Liege i Namur
F.P.L.90 1889-90 przewoźna wieża artyleryjska stal 4cm 1 * armata szybkostrzelna 53mm
25 strz./min., donośność 3km (kartaczami 0,4km),
Szybkostrzelne działka 53mm montowano także na łożach kazamatowych w kaponierach fortów (pierwszy raz w Mutzig-Molsheim?)
200 + eksport wieżyczka na kołach, trakcja 2-konna, montowana w betonowych stanowiskach w bateriach lub pojedynczo w fortach, obsługa - 2 kanonierów. Wyprodukowano 200 sztuk na potrzeby własne (m.in: Grudziądz, fortyfikacje Jezior Mazurskich - węzeł oporu Ruciane-Nida, blokhauzy kolejowe Samborowo, Biesal), umocnienia mostu kolejowego w Fordonie (1905) oraz na eksport (m.in. 8 sztuk w Kopenhadze)
(F.P.L.90?) (1890?) przewoźna wieża obserwacyjna stal 4cm brak - przyrządy obserwacyjne b.d. opracowana na bazie przewoźnej wieżyczki artyleryjskiej
W.T.90sp. (Alt.) 1890 wieża obserwacyjna piechoty stal 3cm (odporność przeciwodłamkowa) brak - przyrządy obserwacyjne 129 wieże montowano m.in. na modernizowanych fortach artyleryjskich (Poznań, Toruń=25, Strassburg i inne twierdze)
W.T.90sp. (Erw.) 1890 wieża obserwacyjna piechoty stal 3cm (odporność przeciwodłamkowa) brak - przyrządy obserwacyjne ? ulepszona W.T.90sp. (Erw = "Erweitert") montowana m.in. na modernizowanych fortach artyleryjskich
H.P.T.93 1893 wieża artyleryjska stal 15cm (19cm?) haubica 150mm
donośność granatami wz.1888 7,2km, szybkostrzelność 2-4 strz/min, w wieży także lufa zapasowa
12 W 1893 prowadzono na poligonie w Kumersdorfie próby porównawcze wież haubicowych 150mm Grusona i Kruppa, w wyniku których wybrano wieżę Grusona i zamówiono 4 sztuki zamówiono w zakładach Kruppa. Później zamówienie zwiększono do 12 sztuk: (Grudziądz - 1*4 w baterii pancernej Wielka Księża Góra w Grudziądzu 1894-96, Mutzig-Molsheim - 1*4 w Forcie Wschodnim 1893-95, 1*4 w Forcie Zachodnim 1895-97).
H.P.T.95 1895 wieża artyleryjska stal 15cm (19cm?) haubica 150mm 54 ulepszona wieża z 1893 wyprodukowana w ilości 54 sztuk (Metz - 46 wież, Toruń - 8 wież w dwóch poczwórnych bateriach pancernych - Panzerbatterie I i II)
P.B.T.94 1894 wieża obserwacyjna artylerii stal 15cm brak - przyrządy obserwacyjne 4 3 sztuki zamontowano w umocnieniach Mutzig-Molsheim, 1 w Grudziądzu
P.B.T.96 1896 wieża obserwacyjna artylerii stal brak - przyrządy obserwacyjne seryjna ulepszona wieżyczka z 1894 o innym kształcie pancerza i nowej optyce
P.B.St.96L 1896 kopuła obserwacyjna artylerii stal 10cm brak - przyrządy obserwacyjne seryjna od 1899 przeznaczona głównie dla tzw. baterii półpancernych z działami na łożach S.L.
P.B.St.96 (1896?) kopuła obserwacyjna artylerii stal (15cm) brak - przyrządy obserwacyjne (seryjna) cięższa wersja kopuły P.B.St.96L, przeznaczona głównie dla tzw. baterii półpancernych z działami na łożach S.L.
S.L.(97?) 1897-98 łoże wieżowe typu okrętowego stal 8cm (4 cm z tyłu) armata 105mm
donośność granatami 10,8km, szrapnelami 8,5km, a kartaczami 0,6km
58 na uzbrojeniu betonowych "baterii półpancernych" (Strassburg - 1*4, 3*3, Grudziądz - 1*3 Strzemięcin, 1*3 Leśny Dwór, Metz - 2*6, Mutzig-Molsheim - 1*3 i 2*3 Fetse Kaiser Wilhelm II, Neubreisach - 2*4, 2*3, Toruń - 1*3)
S.L.(98?) 1898? łoże wieżowe typu okrętowego stal armata 150mm (R.K.)
b.d.
kilkanaście (?) na uzbrojeniu betonowych "baterii półpancernych" (Metz - Fort Wagner i 10 podwójnych baterii)
V.L.(97?) (1890?) wysuwana wieża artyleryjska stal armata szybkostrzelna 53mm b.d. zastosowana w Mutzig-Molsheim (Feste Kaiser Wilhelm II)
V.L.(97?) (1890?) wysuwana wieża artyleryjska stal armata szybkostrzelna 57mm 10 + eksport W Niemczech (8 w Mutzig-Molsheim - Feste Kaiser Wilhelm II, 2 w Neubreisach) i przynajmniej 77 na eksport (Belgia - Leige i Namur)
P.T.96 1895 wieża artyleryjska stal 19cm armata 105mm z różńymi lufami: zwykłą L/35, krótką L/20 (2-metrową), wzmocnioną (opancerzoną) L/35) i nowszego typu wz. 08 L/20
donośność 9,7km
75 zastosowano w Strassburgu (4) - Batterie Kirchbaum, potem w innych twierdzach, m.in. w Mutzig-Molsheim w 1904 (4), Diedenhofen (16), Feste Istein (6) i Metz
P.B.St.05 (normal) 1905 kopuła obserwacyjna (6-szczelinowa) stal brak - przyrządy obserwacyjne seryjna b.d.
P.B.St.05 (leicht) 1905 kopuła obserwacyjna (6-szczelinowa) stal brak - przyrządy obserwacyjne seryjna lżejsza wersja P.B.St.05


b.d. oznacza brak danych
dane niepewne w nawiasach z pytajnikiem


Oznaczenia pancerzy:
Fahr = przewoźna
Panzer = pancerna
Beobachtung = obserwacyjna
Haubitzen = haubiczna
Wacht = "strażnicza", obserwacyjna
Verschwind = "znikająca", wysuwana
Turm = wieża pancerna
Stand = stanowisko
Lafette = łoże działowe
Schirm = "daszek", osłona
splittersicherer = przeciwodłamkowa


Oznaczenia dział:
Kanone = armata
Ring Kanone = armata o lufie spiżowej wzmocnionej pierścieniami
Haubitze = haubica
schnellfeuerkanone = działko szybkostrzelne
lg (lange) = lufa długa
kz (kurze) = lufa skrócona


Dalej
Powrót do spisu treści

Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl