| HISTORIA FORTYFIKACJI W XIX WIEKU
Sieć linii kolejowych w pn.-wsch. prowincjach Prus i Niemiec
na przełomie XIX i XX wieku.
|
|
Twierdza Szczecin (Stettin) na zachodnim brzegu Odry:
- linia z 1843 na południowy-zachód do Berlina, obsługiwana przez produkowane w Szczecinie lokomotywy Vulcan
- linia na północny-zachód do węzła kolejowego w Pasewalku tam rozgałęzienie na linię północno-zachodnią do twierdzy Stalsund oraz północno-wschodnią linię przez most nad zachodnim ujściem Odry (Peene) koło miejscowości Usedom w południowej części wyspy Uznam (Usedom) do twierdzy Świnoujście (Swinemünde) na wschodnim brzegu wyspy Uznam nad Świną (linia nieistniejąca).
- w Szczecinie most przez Odrę i linia wychodząca z miasta
na wschód, za Odrą rozgałęziająca się na dwie linie - południową po zchodniej stronie Odry do twierdzy Kostrzyn (Küstrin) przez Gryfino (Greifenhagen)i Chojnę (Königsberg) oraz strategiczną linię południowo-wschodnią z 1846 do pobliskiego węzła kolejowego w Dąbiu (Altdamm), a stamtąd dalej do węzła kolejowego w Stargardzie Szczecińskim (Stargard) [tam odgałęzienie linii nadmorskiej Stargard - Białogard - Koszalin - Sławno - Słupsk - Lębork - Wejherowo - Sopot - Gdańsk - Tczew] i do twierdzy Poznań (Posen) przez Choszczno (Arnswalde), Dobiegniew (Woldenberg), most przed Krzyżem przez Drawę, węzeł kolejowy Krzyż (Kreuz) [skrzyżowanie z linią Kostrzyn - Krzyż - Piła - Tczew], most za Krzyżem przez Noteć, most przez Wartę we Wronkach (Wronke).
- w Dąbiu koło Szczecina odgałęzienie na północ przez Goleniów (Gollnow) na wyspę Wolin przez most w miejscowości Wolin (Wollin) nad Dziwną, Międzyzdroje (Misdroy) do osady Warszów (Osternothhafen), czyli prawobrzeżnej części twierdzy Świnoujście .
Twierdza Kostrzyn (Küstrin) na wschodnim brzegu Odry u ujścia Warty:
- linia na północ do Szczecina przez Chojnę i Gryfino.
- linia na południe przez most nad Wartą i pobliski węzeł kolejowy Rzepin (Reppen) [skrzyżowanie ze linią Berlin - Frankfurt - Rzepin - Poznań] do twierdzy Głogów .
- linia na zachód bezpośrednio do Berlina przez most nad Odrą.
- strategiczna linia na wschód wzdłuż północnego brzegu Warty i Noteci przez Gorzów Wielkopolski (Landsberg), węzeł kolejowy Krzyż [skrzyżowanie w linią Szczecin - Dąbie - Stargard - Krzyż - Poznań], Piłę (Schneidemühl), Chojnice (Konitz) do Tczewa na zachodnim brzegu Wisły.
Twierdza Poznań (Posen) nad Wartą
- linia zachodnia przez węzeł kolejowy Rzepin [skrzyżowanie z linią Kostrzyn - Głogów] do Frankfurtu nad Odrą i Berlina
- linia południowa do Wrocławia
- linia północno-zachodnia przez most we Wronkach nad Wartą, most przed Krzyżem nad Notecią, węzeł kolejowy Krzyż [skrzyżowanie z linią Kostrzyn - Krzyż - Piła - Chojnice - Tczew], most za Krzyżem nad Drawą, Dobigniew, Choszczno, węzeł kolejowy Stargard Szczeciński [odgałęzienie do Białogardu i dalej do Gdańska i Tczewa], węzeł kolejowy Dąbie [odgałęzienia na wyspę Wolin oraz przez Goleniów do twierdzy Kołobrzeg] do Szczecina
- linia północna z 1875 przez most nad Wartą w Obornikach (Obornik), most nad Notecią w Ujściu koło Piły, Piłę [skrzyżowanie z linią Kostrzyn - Krzyż - Piła - Chojnice - Tczew], Szczecinek (Neustettin), węzeł Białogard [skrzyżowanie z linią nadmorską Szczecin - Stargard - Tczew] do twierdzy Kołobrzeg nad Bałtykiem (odcinek Białogard-Kołobrzeg z 1859)
- linia z 1875 południowo-wschodnia przez most nad Wartą w Poznaniu (Dębiński), Środę Wielkopolską (Schroda), Kluczbork (Kreuzburg) na Śląsk
- linia wschodnia przez Wrześnię (Wreschen) do granicy (potem do Warszawy)
- linia z 1872 północno-wschodnia przez Gniezno (Gnesen), Toruń [odgałęzienie na pn.-zach. do Bydgoszczy i Tczewa], most przez Wisłę w Toruniu [za Wisłą na północ odgałęzienie przez Chełmżę (Kulmsee), twierdzę Grudziądz (Graudenz), Kwidzyn (Marienwerder) do Malborka (Marienburg)], Jabłonowo, Niemiecką Iławę (Deutsche Eylau), Ostródę (Osterode), Olsztyn (Allenstein), węzeł Wystruć (Insterburg) [skrzyżowanie z linią Królewiec-Kowno], most pod Wystuciem nad Pregołą, most w Tylży nad Niemnem (Królowej Luizy) do Tylży (Tilsit)
Linie pomorskie
Linia Szczecin-Tczew budowana była w etapach, z uwagi na konieczności przekroczenia rzek i trudnego terenu w okolicach Słupska.
- linia z 1859 ze Starogardu do węzła w Białogardzie (Belgard) [skrzyżowanie z linią Poznań - Piła - Białogard - Kołobrzeg] i Koszalina (Köslin), przedłużona w 1869 do Słupska (Stolp), a w 1870 do Lęborka (Lauenburg), dalej do Wejherowa (Neustadt), Sopotu (Zoppot), Gdańska (Danzig) i ważnego węzła w Tczewie (Dirschau) na zachodnim brzegu Wisły [skrzyżowanie z linią Kostrzyn - Krzyż - Piła - Tczew - Elbląg - Królewiec oraz z linią z Bydgoszczy]
- boczna linia nadmorska z Goleniowa na wschód do Kołobrzegu i Koszalina, gdzie łączyła się z główną linią Stargard-Tczew
Węzeł kolejowy Tczew (Dirschau) na zach. brzegu Wisły
- linia na południowy-zachód do twierdzy Kostrzyn przez Chojnice, Piłę [skrzyżowanie z linią Poznań-Kołobrzeg], Krzyż i Gorzów Wielkopolski
- linia po zachodniej stronie Wisły na południe do Bydgoszczy (Bromberg) przez Laskowice (Laskowitz) i Świecie (Schwetz) i dalej wzdłuż południowego brzegu Wisły do twierdzy Toruń [skrzyżowanie z ważną linią Berlin - Frankfurt - Poznań - Toruń - Olsztyn - Wystruć - Tylża]
- linia na wschód przez obronny most nad Wisłą w Tczewie, obronny most nad Nogatem po zachodniej stronie Malborka do Malborka
Węzeł kolejowy Malbork (Marienburg) na wschodnim brzegu Nogatu
- linia na zachód przez mosty na Nogacie i Wiśle do Tczewa
- linia na południe po wschodniej stronie Wisły przez Kwidzyn (Marienwerder), twierdzę Grudziądz, Chełmżę (Kulmsee) do twierdzy Toruń [skrzyżowanie z ważną linią Berlin - Frankfurt - Poznań - Toruń - Olsztyn - Wystruć - Tylża]
- linia północno-wschodnia nad Zalewem Wiślanym przez Elbląg (Elbing), Frombork (Frauenburg), Braniewo (Braunsberg), połączenie pod Swietłoje (Kobbelbude) z linią z Olsztyna do twierdzy Królewiec
Twierdza Królewiec (Königsberg) i Prusy Wschodnie
- linia na południowy-zachód, za Swietłoje (Kobbelbude) rozgałęziająca się na linię pd.-zach. do Malborka przez Braniewo, Frombork, Elbląg oraz na południową linię przez Pieniężno (Mehlsack), Ornetę (Wormditt), Dobre Miasto (Guttstadt) do Olsztyna [połączenie z linią Berlin - Kostrzyn - Poznań - Toruń - Olsztyn - Wystruć - Tylża]
- linia wschodnia wzdłuż południowego brzegu Pregoły przez Tapiawę (Tapiau), węzeł kolejowy Wystuć (Insterburg, ros: Czerniachowsk) do Kowna
- linia przez most nad Pregołą w Królewcu po północnej stronie Pregoły na wschód do twierdzy Piława
Linia Berlin-Tylża
Jedna z ważniejszych linii kolejowych: Belin, Frankfurt nad Odrą, przez Rzepin połączenie z pobliską twierdzą Kostrzyn, twierdza Poznań nad Wartą, twierdza Toruń nad Wisłą, Olsztyn [stąd linia przez Mazury do twierdzy Królewiec nad Pregołą, Wystruć (Insterburg) nad Pregołą do Tylży (Tilsit) w Prusach Wschodnich nad Niemnem.
Różne połączenia
Oczywiście wymienione zostały tylko główne linie, z linii pomniejszych warto wymienić przynajmniej trzy - łączące dwie linie biegnące po obu stronach Wisły z Tczewa do Bydgoszczy i Torunia; linie te są o tyle ważne, że prowadziły przez obronne mosty nad Wisłą:
- linia z Bydgoszczy na wschód przez most w Fordonie z 1893 do Chełmży (Kulmsee)
- linia z Laskowic na wschód przez most w Grudziądzu z 1879 do twierdzy Grudziądz
- linia ze Smętowa Granicznego (Schmentau) na wschód przez most w Opaleniu z 1909 do Kwidzyna
Ważne mosty i przeprawy promowe
- na Odrze:
- Frankfurt
- Kostrzyn
- Szczecin
- prom w Świnoujciu na Świnie
- Usedom nad Peene
- Wolin nad Dziwną
- na Warcie:
- Poznań
- Oborniki
- Wronki
- Kostrzyn
- na Brdzie:
- Brdyujście między Bydgoszczą a Toruniem
- na Noteci:
- Ujście między Chodzieżą a Piłą
- na Wiśle:
- Toruń
- Fordon
- Grudziądz
- Opalenie k.Kwidzyna
- Tczew
- na Nogacie:
- na Pregole:
Linia Wschodnia - Ostbahn omówiona została odrębnie.
Umocnienia mostów kolejowych omówione zostały odrębnie.
Dalej
