HISTORIA FORTYFIKACJI W XIX WIEKU


Belgia w drugiej po³owie XIX wieku.

Rok 1859 - dzia³a o lufach gwintowanych

Wynalezienie w latach czterdziestych XIX wieku dzia³a o gwintowanej lufie spowodowa³o kolejny kryzys w fortyfikacji. Pociski uzyska³y wyd³u¿ony kszta³t, co przy tym samym kalibrze pozwala³o zwiêkszyæ ich masê. Poniewa¿ pociski by³y stabilizowane obrotowo, uderze³y w cel zawsze tym samym koñcem (w przeciwieñstwie do kul) - pozwoli³o to wyposa¿yæ je w zapalniki i wype³niæ prochem. Artyleria gwintowana o zwiêkszonym zasiêgu, dok³adnoœci i mocy pojawi³a siê w armiach europejskich w latach piêædziesi¹tych. W literaturze przyjmujê siê rok 1859 jako graniczny dla dwóch epok - artylerii niegwintowanej i gwintowanej.

Antwerpia

Dobrym przyk³adem fortyfikacji z epoki prze³omowej jest twierdza Antwerpia. Budowa rozpoczêta w roku 1859 doprowadzi³a do powstania twierdzy powszechnie uznawanej za szczytowe osi¹gniêcie systemu poligonalnego, niestety w chwili ukoñczenia ju¿ przestarza³ej, bo zbyt ma³ej.

Brialmont

W roku 1859 rz¹d belgijski zrewidowa³ swoj¹ doktrynê fortyfikacyjn¹. Podjêto decyzjê o likwidacji starych twierdz, z których wiele pamiêta³o jeszcze czasy Vaubana. Genera³ Henri Brialmont (1821-1905) przyst¹pi³ do fortyfikowania Antwerpii, twierdzy, która mia³a teraz pe³niæ rolê "reduty narodowej" - œródszañca Belgii. Wokó³ starego bastionowego rdzenia z cytadel¹, wzniesionego w XVII wieku przez Urbino, a powa¿nie zniszczonego podczas oblê¿enia w 1832 roku, Brialmont zaprojektowa³ nowoczesny rdzeñ poligonalny o promieniu 3 km. Rdzeñ sk³ada³ siê ze sp³aszczonego wa³u ze stanowiskami artylerii, chronionego przez rozmieszczone co 1 km kaponiery oraz szerokiej fosy. Kaponiery by³y os³oniête lunetami z w³asnymi kaponierami barkowymi. Na pó³nocnym koñcu wa³u umieszczona zosta³a nowa cytadela. Oko³o 3 km przed rdzeniem Brialmont umieœci³ pierœcieñ fortów. Na g³ównym, po³udniowym odcinku znalaz³o siê 8 nowoczesnych poligonalnych fortów. Ka¿dy fort mia³ szerok¹ fosê (wodn¹), szeroki wa³ o narysie redanu, podwójn¹ kaponierê czo³ow¹, dwie kaponiery barkowe i potê¿n¹ kaponierê szyjow¹, otoczon¹ w³asn¹ fos¹ i wa³em. Kaponiera szyjow¹ stanowi³a œródszaniec fortu. W fortach znalaz³o siê 120 dzia³ i 15 moŸdzierzy. W razie zagro¿enia wojennego planowano wzniesienie w miêdzypolach fortów (oddalonych od siebie oko³o 2,5 km) baterii artyleryjskich. Na lewym brzegu Skaldy zbudowano 3 poligonalne forty o oryginalnych narysach gwiaŸdzisto-bastionowych z podwójnymi fosami (Forty: St Maria, van Zwijndrecht i van Kruibeke.) i kilka redut. Na froncie wschodnim wzniesiono pomocniczy Fort van Merksem. Olbrzymia twierdza mog³a pomieœciæ w czasie wojny 100 tys. ¿o³nierzy.

Szybki rozwój artylerii spowodowa³ po kilkunastu latach koniecznoœæ rozbudowy twierdzy. Po roku 1878 zbudowano w odleg³oœci 11 km pierœcieñ kilkunastu fortów g³ównych i kilkunastu pomocniczych. Zmianie uleg³a belgijska doktryna fortyfikacyjna i po roku 1888 Brialmont przyst¹pi³ do fortyfikowania Liege (flam: Luik) i Namur (Namen).

Kwestia tajemnicy wojskowej w XIX wieku.

JawnoϾ prac fortyfikacyjnych

Pogl¹d, ¿e osi¹gniêcia fortyfikacyjne nale¿y utrzymywaæ w najœciœlejszej tajemnicy, pojawi³ siê dopiero przed wojn¹ francusko-niemieck¹ 1870-71. Jeszcze pod koniec XIX wieku belgijski gen. Brialmont broni³ idei jawnoœci, przytaczaj¹c jako argument fakt, i¿ w 1870 oficerowie niemieccy i tak dysponowali dok³adnymi planami francuskich twierdz. W czasie budowy twierdzy Antwerpia w latach 1860-64 gen. Chazal, minister wojny Belgii zezwala³ zagranicznym fachowcom na zwiedzanie budowy. Rumunia, która w 1885 zawar³a obronny uk³ad wojskowy z Rosj¹ i Austro-Wêgrami, w tym samym roku zaprosi³a gen. Brialmonta by ufortyfikowa³ Bukareszt, a dwa lata póŸniej na poligonie Kotroseni przeprowadza³a próby pancerzy fortecznych z udzia³em przedstawicieli innych pañstw. Anglicy, fortyfikuj¹c Portsmouth i Plymouth, zaprosili rosyjskiego fortyfikatora gen. Todtlebena. Rosyjski gen. Dehn w roku 1835 zwiedza³ budowê pruskiej twierdzy Poznañ.

Ochrona tajemnic

Pod koniec XIX wieku w Austrii do sprawy przestrzegania tajemnicy wojskowej podchodzono ju¿ jednak bardzo powa¿nie. Budowa twierdzy Przemyœl - najwa¿niejszego obiektu wojskowego monarchii - prowadzona by³a z zachowaniem najwiêkszej ostro¿noœci przed obcymi wywiadami. Ka¿dy, nawet zwyk³y pracownik fizyczny, zanim zosta³ przyjêty do pracy przy fortyfikacjach, musia³ przedstawiæ dobr¹ opiniê wystawion¹ przez ¿andarma ze swojej wsi. Troska o zachowanie tajemnicy by³a tak wielka, ¿e w czasie przerw obiadowych robotnikom nie pozwalano opuszczaæ miejsca pracy, a poszczególnym grupom przemieszczaæ siê i kontaktowaæ ze sob¹. W przypadku znalezienia u kogokolwiek kawa³ka czystego papieru i o³ówka, natychmiast pos¹dzano o szapiegostwo, aresztowano i po wyroku zsy³ano do któregoœ z najciê¿szych wiêzieñ w Austrii. W pobli¿u wznoszonych obiektów wolno by³o przechodziæ tylko g³ówn¹ drog¹ i tylko osobom, które udawa³y siê do miejsca zamieszkania. Cz³owiek, który zatrzyma³ siê choæby na krótk¹ chwilê w pobli¿u fortu, nawet w jego stronê nie patrz¹c, by³ natychmiast zatrzymywany przez stra¿ i odstawiany na przes³uchanie do miasta. Wielu niewinnych mieszkañców wsi popad³o w ten sposób w tarapaty.

Szpiegostwo

Œrodki ostro¿noœci i tak na nic siê nie zda³y, bowiem plany twierdzy przeciek³y do Rosjan inn¹ drog¹ - agnetami rosyjskimi bywali m.in. austriaccy podoficerowie, a nawet oficerowie. W roku 1913 zdemaskowany zosta³ rosyjski agent o pseudonimie "Opernball 13", którym okaza³ siê pu³kownik E.Redl, zastêpca szefa Biura Ewidencyjnego, komórki zajmuj¹cej siê wywiadem i kontrwywiadem! Wczeœniej p³k. Redl, kandydat na ministra wojny i naczelnego dowódcê armii, przekaza³ Rosjanom w ci¹gu 10 lat dzia³alnoœci szpiegowskiej m.in. plany wojenne monarchii oraz plany twierdzy Przemyœl.


Dalej
Dalej

Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl