|
|
|
|
|
W latach 1814-15 sprawdzono i w efekcie postanowiono zachować prowizoryczne polowe umocnienia (przyczółki mostowe) w Prusach Wschodnich, Zachodnich i na Pomorzu:
W roku 1816 Prusy posiadały 27 twierdz: Piława, Gdańsk, Grudziądz, Toruń, Wesel, Jülich, Kolonia, Koblencja, Saarlouis, Głogów, Świdnica, Kłodzko, Srebrna Góra, Nysa, Koźle, Minden, Kołobrzeg, Szczecin, Stralsund, Kostrzyn, Spandau, Wittenberga, Torgau i Erfurt. W dwóch twierdzach związkowych Moguncja i Luksemburg Prusu miały prawo utrzymywać swój garnizon. Poza twierdzami I klasy posiadały szereg mniejszych twierdz i polowych przyczółków mostowych. Rozbudowa twierdz zachodnich nad Renem trwała gorączkowo do 1827 roku, wtedy większe sumy przekazano na budowę twierdz we wschodnich prowincjach (Poznań, Toruń, potem w latach 40-tych Królewiec Boyen w Lecku, Malbork). Terytorium państwa pruskiego składało się z dwóch części, na północy rozdzilone były one ziemiami tworzącymi W.Ks.Oldenburg, Król.Hanoweru i W.Ks.Meklemburgii-Szwerina.
W przededniu wojny z Danią w 1848 roku system pruskich umocnień nadbrzeżnych składający się z prowizorycznych fortyfikacji Kłajpedy, twierdz Piława, Gdańsk i Kołobrzeg wymagał rozbudowy. Względnie spokojne lata 1815-48 to czas wytężonych prac w Sztabie Generalnym nad obroną wybrzeża. Jedynie wydarzenia roku 1830 w Polsce, Francji i poźniejsze zamieszki w Niemczech spowodowały częściową mobilizację w twierdzach wschodniej i zachodniej granicy. Na początku XIX wieku Prusacy wzmocnili stare szańce Peenemünde na wyspie Uznam, w 1812 wznieśli szańce w ujściu Świny. Dopiero około roku 1848 podjęto poważniejsze prace. Pod kierunkiem księcia Wojciecha pracowała Komisja d/s Umocnień Nadmorskich, której głównym zadaniem było ustalenie zasad rozbudowy fortyfikacyjnej i obrony pruskiego wybrzeża Bałtyku. Za rdzeń umocnień komisja uznała ujście Odry oraz Rugię, która stać się miała nową bazą floty. Zalecono umocnienie Szczecina (co nastąpiło w latach czterdziestych i pięćdziesiątych), wkrótce ufortyfikowano Stralsund. Do obrony portu w Świnoujściu wzniesiono dwa nowoczesne forty poligonalne, przyczółki mostowe pojawiły się w miejscowościach Usedom, Wolgast i Wolin (niem: Wollin) na wyspach w ujściu Odry i Świny (do 1864 powstały tylko umocnienia polowe), wzmocniono szańce Peenemünde, wejście do Szczecina osłonięto szańcem w Policach. Twierdza Stralsund otrzymała w 1848 fort na wyspie Dänholm, a rok później przyczółek przy moście w Drigge na wyspę Rugię. Dalsze wzmocnienie twierdzy Świnoujście miało miejsce w latach pięćdziesiątych - w efekcie twierdza miała samodzielne 4 forty. W latach 60-tych prace były tak zaawansowane, że Świnoujście stało się w 1863 twierdzą III klasy (a wyrosła przecież z umocnień polowych). Wzmocniona została twierdza Piława koło Królewca w Prusach Wschodnich - nowe umocnienia powstały po drugiej stronie portu. Na Pomorzu stare baterie koło Rügenwalde i Stolpmünde (Ustka) postanowiono chwilowo utrzymać, ale pod koniec roku 1848 zostały zniesione.
W Meklemburgii nie było żadnych umocnień, jeśli nie liczyć szańców koło Wiesmaru.
W Oldenburgu w roku 1849 zatroszczono się o zabezpieczenie Zatoki Jade i ujścia Wezery i hamburski rząd powołał w końcu komisję d/s ufortyfikowania wybrzeża Morza Północnego. Planowano wybudować baterie w Blexen, Flagbalgersiel, i Heppens, ale z brku funduszów powstała tylko bateria w Blexen nad ujściem Wezery. Co ważniejsze Oldenburg i Brema postanowiły, że w Zatoce Jade urządzony zostanie port wojenny - później nazwany Wilhelmshaven. Pamiętać należy, że w latach do 1864 roku mała niemiecka (pruska) flota stacjonowała w portach Świnoujście i Gdańsk. Twierdza Wilhelmshaven osłaniająca ważny port wojenny cesarskiej floty powstawała od 1868 roku: Fort 1, Fort 2, Fort 3 i Heppens.
W Królestwie Hanoweru powstawały siłą rzeczy umocnienia nadbrzeżne, charakteryzujące się niewielką skalą i występujące pojedynczo lub w małych grupach. Hanower w pierwszej połowie XIX wieku dysponował do obrony Bremy Fortem Wilhelm w ujściu Wezery (fort z dwupiętrową reditą z lat 1830-34 wzniesiony w miejscu starych francuskich szańców - jedyne nowoczesne dzieło wzniesione do wojny 1864 roku) i starą twierdzą Stade nad ujściem Łaby. Twierdza Stade na lewym, południowym brzegu ujścia Łaby, 35 km od Hamburga nie przedstawiała większej wartości, bo zwrócona była w stronę lądu, a nie rzeki. Niemniej później była utrzymywana. W czasie wojny z Danią 1848/49 przygotowano tylko jedną nową stałą baterię do obrony Bremerhaven.
Większe prace w Hanowerze prowadzono od 1859: wybudowano baterie i forty nad dolną Łabą, ujściem rzeki Ems i ujściem Wezery.
Bremerhaven i Wesermünde to dwa związane ze sobą miasta - pierwsze należące do Bremy, a drugie do Hanoweru, na północnym, prawym brzegu ujścia Wezery. Bremerheven to stocznia i ważny port dla tych statków, które nie mogą wpłynąc do Bremy. Umocnienia Bremerhaven powstały w latach 1867-81: fort Brinkamahof I (1867-72) i II (1875-81) oraz Langlutjen I (1869-75) i II (1870-80).
W roku 1870 niemieckie umocnienia nadbrzeżne obejmowały ujścia rzek: Pregoła, Wisła, Odra (Świna), Łaba, Wezera, Ems, Jade.
Efektem wojny z Prusami 1848/49 była rozbudowa umocnień duńskich.
Duńskie umocnienia to przede wszyskim: polowe umocnienia Kilonii (około 1851), polowe umocnienia holsztyńskiej stolicy Rendsburg (rozbudowa od 1852), w Szlezwiku twierdza Friedrichsort (mała przestarzała twierdza z XVII wieku, 10 km na pn-wsch od portu w Kilonii - blokująca wejście do portu), polowy przyczółek mostowy Dybbol-Sonderborg (1861-64 rozbudowany do stany stałego) oraz ważny port i węzeł kolejowy - twierdza Fredericia (założona w 1650 roku przez Fryderyka III jako "zapasowa" stolica Danii i śródszaniec Jutlandii.). W oparciu o te umocnienia w latach 1861-64 powstało ciągłe obwałowanie półstałe o długości około 60 km (tzw. Dannewerke). W przeddzień wojny z Prusami w 1864 roku, umocnienia Dannewerke były obsadzone przez 36-tysięczną załogę i miały 96 dział polowych oraz 181 fortecznych. Planów zakładających zatrzymanie armii pruskiej na wale i uderzenie pod osłoną twierdz Dybbol-Sonderborg oraz Fredericia nie udało się zrealizować po pruskim szturmie na Szaniec Dybbol oraz upadku twierdzy Fredericia.
Po 1864 roku duńskie umocnienia, zdobyte przez Prusy w wyniku wojny, zostały rozbudowane i Düppel-Sonderburg (duń: Dybbol-Sonderborg) stał się okoóo 1870 roku silną twierdzą, dobrze uzbrojoną i obsadzoną przez 10-tysięczny garnizon. Rozbudowano także umocnienia Friedrichsort (kilka baterii i fortów) koło Kilonii.
Dla pełnego obrazu umocnień w Szlezwiku-Holsztynie należy wsponieć o Eckernförde - polowych bateriach nadbrzeżnych nad Zatoką Kilońską, 25 km na północ od Kilonii, wzniesionych przez Prusaków w czasie działań wojennych 1849.
System francuskich umocnień nadbrzeżnych na wybrzeżu Atlantyku i nad kanałem La Manche składał się z następujących dzieł: twierdza Dunkierka, twierdza Calais, dwa dzieła koło Boulogne, dzieła wokół Hawru (franc: Le Havre), dzieła w zatoce La Hougue na wsch od Cherbourga (chyba na wyspie St. Marcouf), fortowe umocnienia wokół Cherbourga, umocnienia koło przylądka Cancale na wchód od St.Malo, umocnienia koło St.Malo, duża twierdza fortowa Brest (forty wokół redy portu), fort na przylądku Pont l'Abbe, forty wokół Lorient, dwa forty strzegące cieśniny między wyspą Noirmoutier poniżej St.Lazaire, twierdza La Rochelle i forty na pobliskiej wyspie Re, twierdza Rochefort i forty wokół redy (na wyspie Aix fort Montalemberta z 1775 roku, na wyspie Oberon i w morzu Fort Boyard z lat 1849-58), umocnienia ujścia rzeki Gironde (od Blaye aż do morza), twierdza Bayonne koło Biarritz i fort koło St.Jean de Luz.
Spójrzmy dokładniej na historię powstania fortu Boyard, znanego dzięki popularnemu programowi telewizyjnemu. W roku 1661 Colbert, na polecenie Ludwika XIV, zbudował arsenał w Rochefort. Zaistniała potrzeba zabezpieczenia pobliskiego ujścia rzeki Charente i dużej redy, większej nawet niż reda Brestu. Istniały wprawdzie baterie nadbrzeżne na wyspach Aix i Oberon, ale niewystarczający zasięg ich dział powodował, że 3 kilometrowy korytarz w morzu nie był zabezpieczony. Podjęto zatem decyzję budowy fortu w morzu pomiędzy wyspami. Niestety piaszczyste dno sprawiło, że projekt został zarzucony. W roku 1757 Anglicy wykorzystali ową przerwę i wzięli w kleszcze umocnienia na wyspie Aix, co dobitnie ukazało słabość Rochefort. W roku 1763 powstał projekt fortu, jednak budowy w powodów finansowych nie rozpoczęto. Dopiero w roku 1801 Napoleon ożywił pomysł budowy fortu Boyard. Lecz najpierw należało umocnić piaszczyste dno. Rozpoczęto zatapianie w morzu kamiennych bloków wydobywanych w pobliskich kamieniołomach. Bazą tej gigantycznej operacji było Boyardville. Prace postępowały wolno, gdyż ich prowadzenie było możliwe tylko podczas kilku godzin przypływu pod warunkiem spokojnego morza. Ponadto wiele kamieni zapadało się pod własnym ciężarem w piaszczystym dnie. W roku 1809 prace przerwano, wznowiono dopiero w 1841 roku. Zastosowano inną technikę - zatapiano betonowe kesony, dzięki czemu prace postępowały szybko i solidny fundament ukończony został w roku 1848. W następnym roku rozpoczęto budowę fortu i ukończono ją w roku 1858. Ponieważ jednak zasięg dział wzrósł w międzyczasie znacznie, ponadto Anglia przestała być wrogiem Francji, fort stał się bezużyteczny.
Cylidryczny, kilkupiętrowy, z wewnętrznym dziedzińcem i górnym tarasem artyleryjskim fort Boyard ma długość 68 metrów, szerokość 31 metrów i 20 metrów wysokości, posiada zbiorniki wody na 300 tys. litrów, magazyny amunicji, prochu, 66 kazamat działowych dla 74 dział. Załoga liczyła 260 ludzi. Fort nigdy nie został w pełni uzbrojony - umieszczono tylko 30 dział. Załoga nękana była sztormami, a fale wstrząsały murami i zalewały działa. W roku 1866, aby nieco osłabić impet fal, zbudowano ostrogę. Fort służył jako więzienie, a w roku 1913 został porzucony przez wojsko. Należał potem do osób prywatnych.
Zdjęcie z Internetu.
 |
 mariusz@mariwoj.pl |